حشره کش

بشر از روزی که کشاورزی را در روی کره زمین آغاز کرد همواره با رقبای سر سختی در برداشت مواد غذایی مواجه بود. آفتها یكی از مهمترین آنها بودند، لذا در همان آغاز, شروع به مبارزه با آنها نمود.. قدیمی ترین نوشته ها در مورد استفاده از آفت کشها نوشته های یونانی، روسی و چینی است که به 4600 سال قبل از میلاد مسیح بر میگردد. استفاده از آفتکشها در طبیعت به منظور از بین بردن بندپایان و جانوران دیگر نظیر جوندگان و نرمتنان به عنوان رقبای انسان در استفاده از محصولات نباتی و یا ناقلین بیماری انسان و حیوان مورد استفاده قرار میگیرد. با گذشت زمان و افزایش جمعیت و افزایش نیاز انسان به محصولات کشاورزی، این صنعت نیز راهی به‌جز پیشرفت و بهینه‌سازی در پیش روی خود ندید. یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای بهینه‌سازی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی در سراسر جهان دفع آفات کشاورزی است.

این آفات به‌ظاهر کوچک پتانسیل بالایی جهت ضربه‌زدن به کشاورزی دارند. به‌طوریکه حدود یک‌سوم محصولات کشاورزی جهان در مراحل برداشت یا قبل از آن توسط آفات از بین می‌روند و این، خسارت بسیار بالایی برای صنعت کشاورزی کشورها محسوب می‌شود. این جمله به تنهایی نقش بارز سموم کشاورزی را نشان می‌دهد.

در این بین حشره کشها به عنوان دستهی وسیعی از آفتکشها همواره مورد توجه بشر بوده است.

حشرهکش ها سموم دفع آفاتی هستند که برای از بین بردن، آسیب رساندن، دفع یا کاهش یک یا چند گونه حشرات فرموله شدهاند. حشرهکشها به روش های مختلفی کار میکنند. برخی از سموم حشرهکش ا سیستم عصبی را مختل میکنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است به اسکلت بیرونی حشرات آسیب برساند، آنها را دفع کنند یا با روشهای دیگر آنها را کنترل کنند. البته هر حشرهکشی میتواند سطح متفاوتی از خطر را برای حشرات غیرهدف، افراد، حیوانات خانگی و محیط زیست در پی داشته باشد.

طبقه بندی سموم حشره کش

سموم حشره کش را می توان از هر نظر به چند طریق طبقهبندی کرد. آنها بر اساس اینکه آیا در اثر بلع (سم معده) ، استنشاق (بخور) یا نفوذ به پوشش بدن (سموم تماسی) اثر میگذارند ، طبقهبندی میشوند. بیشتر حشرهکشهای سنتیک توسط هر سه این مسیرها به بدن حشرات نفوذ میکنند ، بنابراین از نظر شیمی پایه بهتر از یکدیگر متمایز می شوند.

علاوه بر حشره کش های مصنوعی، برخی از ترکیبات آلی که به طور طبیعی در گیاهان یافت میشوند مانند برخی ترکیبات غیر آلی حشره کش های مفیدی هستند. برخی از این ترکیبات در برنامههای کشاورزی ارگانیک مجاز است. بیشتر این سموم روی گیاهان و سایر سطوحی که حشرات مینشینند یا تغذیه میکنند اسپری میشوند.

نوع دیگر این سموم ، حشره کش های سیستمیک و تماسی هستند. سموم سیستمیک در کل گیاه توزیع شده و وقتی حشرات از گیاه تغذیه می کنند ، حشره کش را می خورند. حشره کش های تماسی هنگام تماس مستقیم برای حشرات سمی هستند. اینها می توانند حشره کش های غیرآلی باشند که شامل ترکیبات فلزی شامل گوگرد، آرسناتها، ترکیبات مس و فلورین هستند که کمتر مورد استفاده قرار میگیرند. حشره کشهای تماسی همچنین می توانند حشره کش های آلی باشند یا به صورت مصنوعی تولید شوند که بیشترین تعداد سموم دفع آفاتی که امروزه استفاده میشود را تشکیل میدهند. سموم تماسی معمولاً هیچ فعالیت باقیمانده ای ندارند.

انواع سموم حشره کش

سموم گوارشی

سموم گوارشی فقط در صورت بلعیدن از طریق دهان سمی هستند و بیشتر برای آن دسته از حشرات مفید هستند که دارای قسمت های دهان گزنده یا جونده هستند ، مانند سوسک و ملخ. سموم گوارشی اصلی حاوی ترکیباتی مانند آرسنات سرب و آرسنات کلسیم و ترکیبات فلوئور از جمله فلوراید سدیم و کریولیت هستند. آنها به صورت اسپری یا گرد و غبار روی برگ ها و ساقه های گیاهانی که توسط حشرات هدف قرار می گیرند، مورد استفاده قرار می گیرند. سموم گوارشی در حال حاضر به تدریج با حشره کش های سنتتیک جایگزین شده اند که خطر کمتری برای انسان و سایر پستانداران دارند.

سموم تماسی

حشره کش های تماسی به پوست آفت نفوذ میکنند و معمولا برای بندپایانی مانند شتهها که سطح گیاه را سوراخ کرده و شیره آن را میمکند، استفاده میشود. سموم تماسی را می توان به دو گروه اصلی تقسیم کرد: ترکیبات طبیعی و ترکیبات آلی مصنوعی. حشره کشهای تماسی طبیعی شامل انواع نیکوتینی هستند که از توتون تولید شده است یا روتنون که از ریشه های گونه های دریس و گیاهان مرتبط گرفته میشوند.

اگرچه این ترکیبات در اصل از عصارههای گیاهی گرفته شدهاند اما عوامل موثره سمی برخی از آنها (به عنوان مثال پیرترین ها) به صورت سنتیک تهیه شده-اند. حشره کش های طبیعی معمولاً روی گیاهان عمر کوتاهی دارند و نمیتوانند از گیاهان در برابر حمله طولانی مدت محافظت کنند. به جز پیرتروم که تا حد زیادی توسط حشره کشهای آلی مصنوعی جدید جایگزین شده اند.

سموم تدخینی

سموم حشره کش تدخینی ترکیباتی سمی هستند که از طریق اسپیکرال های تنفسی وارد سیستم تنفسی حشره میشوند. آنها معمولا شامل مواد شیمیایی مانند سیانید هیدروژن، نفتالین ، نیکوتین و متیل بروماید هستند و عمدتا برای از بین بردن آفات محصولات ذخیره شده یا انباری استفاده میشوند.

دسته بندی حشره کش ها از نظر شیمیایی

ارگانوفسفره

اکثر ارگانوفسفاتها حشرهکش هستند، آنها با ایجاد اختلال در آنزیمی که یک انتقال دهنده عصبی را تنظیم میکند، بر سیستم عصبی تأثیر میگذارند.

کارباماتها

مشابه آفتکشهای ارگانوفسفر، سموم دفع آفات کاربامات نیز با ایجاد اختلال در آنزیمی که انتقال دهنده های عصبی را تنظیم میکند، بر سیستم عصبی تأثیر میگذارد. با این حال، اثرات آنزیمی معمولاً برگشت پذیر هستند.

ارگانوکلر

این سموم قدمت طولانیتری دارند اما اکنون بسیاری از کشورها به دلیل اثرات بهداشتی و زیستمحیطی و ماندگاری آنها (به عنوان مثال DDT ، کلردان و توکسافن) از بازار خارج کردهاند.

پیرتروئیدها

این سموم نسخه سنتیک پیرترین هستند که یک سم دفع آفات طبیعی است که در گل داوودی (گل) یافت می شود. آنها به گونه ای توسعه یافته اند که پایداری خود را در محیط به حداکثر برسانند.

کیمیا کاران زرین مامطیر

سموم بیولوژیکی

سموم بیولوژیکی انواع خاصی از سموم دفع آفات هستند که از مواد طبیعی مانند حیوانات، گیاهان، باکتریها و برخی مواد معدنی به دست میآیند.

خواص مطلوب یک حشرهکش

آفتکشی که در کشاورزی مصرف می شود، به ظور کلی باید دارای خواص مطلوبی به شرح زیر باشد تا بتوان از آن در موارد مختلف استفاده نمود:

1- اثر قاطع و سریع رود آفت مورد نظرداشته باشد.

-2 بر روی انسان، دام، گیاهان، محیط زیست، آب وخاک اثر سوء نداشته باشد.

3- برای زنبور عسل، پارازیتوییدها، پرداتورها ودیگر حشرات غیر آفت بی خطر باشد.

4- روی مواد غذایی بو یا طعم نامطلوب باقی نگذارد.

5- دوام کافی برای اثر روی آفت مورد نظر را داشته باشد.

6- بتواند چند آفت را کنترل نماید.

7- از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد.

8- کاربرد آن آسان باشد.

-9 در طبیعت برای مدت طولانی باقی نماند.

10- حالت اختصاصی داشته باشد.

لازم به ذکر است که تمام این خصوصیات را نمیتوان در یك ترکیب ملاحظه کرد، ولی میتوان ترکیبی را انتخاب نمود که لااقل دارای تعدادی از این خصوصیات باشد.

مزایای استفاده از سموم حشرهکش

مزیت عمده این سموم این است که میتوانند کشاورزان را از شر آفات مختلف نجات دهند و با محافظت از محصولات در برابر حشرات و آفات دیگر تولید محصولات کشاورزی را افزایش دهند. حشرهکش ها به کنترل آفات و ناقلین بیماریهای گیاهی، کنترل ناقلین بیماریهای انسان/دام و ارگانیسمهای مزاحم و کنترل ارگانیسمهایی که به فعالیتها و ساختارهای دیگر انسان آسیب برسانند، کمک می کند.

مضرات مصرف سموم حشرهکش

مواد شیمیایی سمی موجود در این مواد به گونه ای طراحی شدهاند که به عمد در محیط آزاد میشوند. اگرچه هر سم دفع آفاتی برای از بین بردن آفت خاصی تهیه شده است، اما درصد بسیار زیادی از سموم دفع آفات به مقصدی غیر از هدف خود میرسند. در عوض، آن-ها وارد هوا، آب و رسوبات می-شوند و حتی در آخر در غذای ما قرار میگیرند.

سموم دفع آفات با خطرات سلامتی انسان ارتباط دارد از تأثیرات کوتاه مدت مانند سردرد و حالت تهوع گرفته تا اثرات مزمن مانند سرطان، آسیب باروری.

استفاده از این ترکیبات باعث کاهش تنوع زیستی عمومی در خاک می شود. اگر هیچ ماده شیمیایی در خاک وجود نداشته باشد ، کیفیت خاک بالاتر خواهد بود و این امر باعث می شود که آب بیشتری در خود ابقاء کند که برای رشد گیاهان ضروری است.

سموم حشرهکش زرینسم

آبامکتین

آبامکتین یکی از سموم حشره‌کش با اثر بر روی حشرات و کنه است که در گروه آورمکتین جای دارد. آورمکتین از راه گوارشی وارد شده و موجب ازبین‌رفتن حشرات می‌شود.

این سم در بدن جاندار موجب افزایش مادهای به نام GABA یا گاما آمینو بوتیریک اسید می‌شود. این ماده با اختلال در سیستم عصبی جاندار همراه بوده و به مرگ آن می‌انجامد.

سم آبامکتین بر روی محصولاتی مانند مرکبات، سبزیجات و صیفیجات اثر گذاشته و آفت‌هایی مانند کنۀ زنگار یا کنۀ نقره‌ای و مگس مینوز را از بین می‌برد.

پروفنفوس

سم پروفنوفوس از سموم حشره‌کش و کنه‌کش است که در گروه فسفره آلی جای داشته و جذب گوارشی و تماسی دارد. این سم پس از ورود به بدن جاندار، آنزیم کولین استراز را در سیستم عصبی مهار کرده و موجب ازبین‌رفتن آفت موردنظر می‌شود.

سم پروفنوفوس به‌عنوان سم لاروکش نیز در جهان شناخته شده و همچنین اثری مناسب روی آفات مکنده دارد. این سم اثری سریع، طولانی، قوی و گسترده دارد.

سم پروفنوفوس در ایران برای کنترل کرم قوزۀ پنبه کاربرد داشته و اثر مناسبی روی لاروهای کوچکتر از یک سانتی‌متر دارد. همچنین به علت حرکت از سطح برگ به پشت آن، می‌تواند آفات موجود در سطح زیرین برگ را نیز از بین ببرد.

دلتامترین

دلتامترین در دستۀ سموم حشره‌کش پیرتروئیدی جای داشته و جذب پوستی و گوارشی خوبی دارد. این سم موجب می‌شود کانال‌های سدیمی در سیستم عصبی مرکزی باز بمانند و از این راه موجب مرگ آفات موردنظر می‌شود

سم دلتامترین بیشتر روی حشرات برگ‌خوار، سن‌ها و برخی آفات مکنده اثر دارد. این سم به‌صورت امولسیون‌شونده در بازار موجود بوده و در ایران برای کنترل آفاتی مثل مینوز برگ سیب، برگ‌خوار مصری گیاه چغندرقند و پنبه و سن گندم به کار می‌رود.

سم دلتامترین علیرغم اثر مناسب روی آفات، حدود پنج ‌روز روی گیاه باقی‌مانده و به همین دلیل سمیت آن برای انسان بسیار پایین است.

کیمیا کاران زرین مامطیر

دیازینون

دیازینون در دستۀ سموم حشره‌کش ارگانوفسفره قرار دارد. این سم جذب پوستی، گوارشی و تنفسی داشته و روی طیف وسیعی از آفات مؤثر است. از این سم می‌توان جهت کنترل آفت در گیاهان مختلف استفاده کرد.

از این آفات می‌توان به کرم سیب و به، لیسۀ درختان میوه، شته و پسیل گلابی، شپشک در مرکبات و پسته، کرم برگخوار، کرم ساقه‌خوار برنج، بید چغندرقند، شپشک و زنجرک خرما، کرم سفید ریشه در درختان جنگلی، کرم اگروتیس یا طوقه‌بر لوبیا و تریپس انگور اشاره کرد.

دیمتوات

این سم از دستۀ سموم حشره‌کش سیستمیک فسفره بوده و جذب تماسی و گوارشی روی آفات و کنه‌ها دارد. سم دیمیتوات با مهار آنزیم کولیناستراز، موجب اختلال سیستم عصبی شده و آفات مکنده مانند شته و تریپس را از بین می‌برد.

از موارد مصرف این سم می‌توان به شتۀ غلات، آفات مکنده، سن سبز پنبه و سویا، زنجرک و شته در چغندرقند، نماتد ساقۀ یونجه و شپشک درختان میوۀ سردسیری اشاره کرد. دیمیتوات همچنین روی تریپس‌ها، سفیدبالک‌ها و شته‌های سویا و سایر حبوبات نیز مؤثر است.

سایپرمترین

سم سایپرمترین حشره‌کشی غیرسیستمیک با اثر تماسی و گوارشی بوده و در دستۀ پایرتروئید جای دارد. این دسته از سموم حشره‌کش چند اثر متفاوت روی گیاهان و آفات دارند.

یکی از اثرات این سم، باز نگه‌داشتن کانال سدیمی و در نتیجه اختلال در سیستم عصبی حشرات و آفات است. اثر دیگر آن از نوع ضدتغذیه‌ای و طولانی اثر بوده و همچنین می‌تواند مقداری اثر دورکنندگی داشته باشد.

سم سایپرمترین می‌تواند موجب ازبین‌رفتن حشراتی مانند لارو پروانه‌ها و حشرات خانگی و انباری شود. همچنین امولسیون این سم می‌تواند موجوداتی مانند حشرات جوندۀ سیب و پنبه و آفات خانگی را نیز از بین ببرد.

فنپروپاترین

این سم در دستۀ پایرتروئید جای داشته و جذب گوارشی و تماسی روی آفات و همچنین اثر دورکنندگی دارد. سم فن پروپاترین موجب بازماندن کانال‌های سدیمی در سلول‌های عصبی حشرات و کنه‌ها شده و موجب ازبین‌رفتن آن‌ها می‌شود.

این سم می‌تواند روی آفاتی مانند لارو پروانه، مینوزها، برگخواران و کنه‌های درختان سردسیری مؤثر باشد. در ایران نیز برای ازبین‌بردن کنۀ تارتن سیب از این سم استفاده می‌شود.

فنوالریت

این سم نیز مانند دستۀ قبلی از سموم حشره‌کش پایرتروئیدی محسوب می‌شود و اثری غیرسیستمیک، تماسی و گوارشی دارد. مکانیسم عمل این سم نیز اختلال در کانال‌های سدیمی در دستگاه عصبی جاندار است.

از سم فن والریت می‌توان برای کنترل پرودنیای چغندرقند یا همان برگ‌خوار مصری و مینوز لکه‌گرد سیب و میوه استفاده کرد. این سم به‌صورت امولسیون در بازار موجود است.

فنیتروتیون

این سم غیرسیستمیک بوده و اثری تماسی و گوارشی روی آفات دارد. سم فنیتروتیون از دسته سموم حشره‌کش ارگانوفسفره بوده و با مهار آنزیم کولین استراز موجب اختلال در سیستم عصبی حشرات و مرگ آن‌ها می‌شود.

این سم یکی از کم‌خطرترین سموم برای انسان بوده و کم‌ترین میزان مسمومیت حاد را ایجاد می‌کند.

در ایران از سم فنیتروتیون می‌توان برای ازبین‌بردن سن‌ها و شته‌های غلات در گندم و جو، انواع ملخ در غلات، سبزی‌جات و نیشکر، سن‌های ناقل نماتوسپورا، سن قرمز و سوسک سرشاخه‌خوار در پسته استفاده کرد. همچنین این سم روی کرم ساقه‌خوار برنج و ملخ آسیایی نیشکر مؤثر بوده و در این زمینه کاربرد مناسبی دارد.

کلرپریفوس

این سم حشره‌کش و کنه‌کش, اثری تماسی و گوارشی روی آفات و حشرات داشته و از گروه فسفره آلی محسوب می‌شود. فرایند اثر این سم از طریق مهار آنزیم کولین استراز است.

سم کلرپریفوس یک سم پرکاربرد و پرمصرف در سراسر دنیا محسوب می‌شود و در ایران نیز برای کنترل شپشک در مرکبات، مینوز برگ سویا، نخود و حبوبات، کرم طوقه‌بر یا آگروتیس در چغندرقند و پنبه و همچنین مصارف خانگی استفاده می‌شود.

کیمیا کاران زرین مامطیر

پرمترین

پرمترین یک حشره کش غیر سیستماتیک تماسی – گوارشی است که باید با دیدن آفات از آن استفاده کرد زیرا خاصیت دورکنندگی دارد. این سم برای بسیاری از حشرات مثل لارو پروانه ها ، حشرات خانگی، آفات مینوز استفاده می شود.

اتیون

این آفت کش را می توان برای کنترل شپشک، کنه، شته، تريپس و سپردارهای درختان ميوه در مناطق سردسیر مورد استفاده قرار داد.

از دیگر کاربردهای این سم بر روی درخت مرکبات و عليه بسياری از لارو پروانهها، زنجرهها، پسيلها و ساير آفات مکندهای است که بر روی محصولات انگور، پسته، ذرت، سورگوم، توت فرنگی، گياهان زينتی، سبزیجات و صيفیجات و غیره دیده میشوند.

همچنین از اتيون همراه با روغن برای از بين بردن تخم حشرات، کنه ها و شپشک ها و فرم های متحرک کنه ها در محلول پاشی زمستانه روی درختان در حال خواب در زمستانی استفاده می شود.

پیری پروکسی فن

این حشرهکش یک حشرهکش تماسی, گوارشی و غیرسیستمیک است که باعث اختلال هورمونی درلارو شده و در نهایت مانع رشد لارو و تبديل آن به شفیره و حشره كامل مي‌شود.