کنه کش

کنه ها رده ای از بندپايان هستند که عضو خانواده ی عنکبوتیان می­باشند و از آفات گياهان زراعی و باغی محسوب می­شوند و در سه مورد با حشرات اختلاف دارند. کنه­ها به جای شاخک دارای کلسير می باشند و برخلاف حشرات، بدن آن­ها از دو قسمت سرسينه و شکم تشکيل شده است. همچنین کنه های بالغ دارای ۴ جفت پا بوده و حشرات دارای ۳جفت پا می باشند. کنه­ها ناقلین مهم تعداد زیادی از ارگانیسم های بیماریزا هستند, زمانی که گیاهی به آفت کنه دچار شود روی برگ علائم زنگار گرفتگی، گرد و خاک و یا نقاط سفید به وجود می آید.

برای از بین بردن کنه­ها از کنه کش های طبیعی و شیمیایی می­توان استفاده کرد. کنه کش ها سموم دفع آفاتی هستند که برای کنترل گونه های مضر کنه خصوصا محافظت از محصولات کشاورزی در برابر کنه های فیتوفاگ استفاده می شود، آفاتی که باعث آسیب­های اقتصادی به محصولات کشاورزی و گیاهان زینتی می­شوند. کاربرد این سم ها متفاوت است و بر روی حشرات خاصی اثر دارند. برخی از آن­ها بسیار قوی هستند و برخی دیگر قدرت کمتری دارند در گذشته‌های نه چندان دور کنترل کنه‌های گیاهی در مزارع و باغات توسط ترکیبات فسفره حشره‌کش– کنه‌کش به طور موفقیت‌آمیزی انجام می‌گرفت اما کاربرد مکرر این ترکیبات باعث پیدایش مقاومت در کنه‌ها شد. لذا ضرورت استفاده از ترکیباتی که اثر اختصاصی روی کنه‌ها داشته باشند باعث پیدایش و توسعه کنه‌کش‌های اختصاصی گردید. کنه‌کش‌های اختصاصی تقریبا روی تمام مراحل رشدی کنه‌ها شامل تخم، لارو، نمف و بالغ مؤثر بوده و سمیت و اثرات جانبی آنها برای انسان و سایر جانوران خون گرم نسبتا اندک است. تقسیم­ بندی کنه­ ها کنه ها رده ای از بندپايان هستند که از آفات گياهان زراعی و باغی محسوب می­شوند و در سه مورد با حشرات اختلاف دارند. کنه­ ها به جای شاخک دارای کلسير می­باشند و برخلاف حشرات، بدن آنها از دو قسمت سر سينه و شکم تشکيل شده است. همچنین کنه­های بالغ دارای ۴ جفت پا بوده و حشرات دارای ۳جفت پا می­باشند. کنه ها به دو خانواده تقسیم می شوند: کنه های سخت و کنه های نرم. کنه های سخت دارای یک پوشش پشتی سخت هستند که بلافاصله در عقب سرکاذب قرار دارد. این پوشش پشتی در کنه های ماده سخت کوچک و در کنه های نر سخت تمام سطح پشتی را می پوشاند. کنه های نرم فاقد این پوشش هستند. بدن کنه ها بطورکلی از دو بخش اصلی به نام گناتوزما (Gnathosoma) که شامل قطعات دهانی و ضمائم آن است و بخش ایدیوزوما (Idisoma) که بقیه بدن و پیوستها (پاها، دستگاه گوارش، تناسلی و تنفس) را شامل می شود. در كنه هاي گياه خوار كليسر تبديل به اندام سوزني شكلي تحت عنوان stylet شده كه از آن جهت سوراخ كردن بافت گياهي استفاده مي کند. کنه ها اغلب در سطح زیرین برگ ها فعالیت کرده و به دلیل دارا بودن قطعات دهانی از نوع برنده  مکنده ابتدا نسج گیاه را پاره نموده و پس از خروج شیره نباتی از آن تغذیه می کنند سلول های محل آسیب دیده از بین رفته و در نتیجه با نفوذ هوا به داخل پارانشیم لکه های رنگ پریده روی سطح برگ ایجاد می شود. بر اثر فعالیت برخی گونه ها تارهای عنکبوتی تولید شده و شاخه و برگ گیاه حالت غبار آلود می گیرند که درصورت عدم مبارزه به مرور گیاه رو به خشکیدگی کامل می رود. در زیر به تعدادی از کنه­های معروف پرداخته ­شود:

کنه تار عنکبوتی (کنه  تارتن یا دو نقطه­ای) آفتی است بسیار کوچک و ذره بینی که غالبا در پشت برگ فعالیت می­کند و در صورت مشاهده با ذره بین دو لکه در دو طرف بدن آن به رنگ تیره دیده می­شود و به همین جهت بنام کنه دو نقطه­ای نیز معروف است. کنه­ها در بهار ابتدا بر روی علف­های هرز فعالیت دارند و با گرم شدن هوا به تدریج به روی پاجوش درختان و گیاه اصلی منتقل می شوند. در طول تابستان بر روی گیاه اصلی (درختان یا گل فصلی) فعالیت می­کنند. در همین زمان تخم خود را در پشت برگ­ها و در لابلای پرز برگ و یا تارهای تنیده شده خود قرار می­دهند. در شرایطی که هوا گرم شده ورطوبت سطحی گیاه کاهش یابد و گرد و غبار در سطح برگ زیاد شود، جمعیت آفت طغیانی می­گردد. هر دوره زندگی این آفت از 15 تا 20 روز طول می کشد و به همین دلیل دارای تعداد نسل متعدد در مدت فعالیت خود می باشد.

اين آفت پلی فاژ (دارای میزبانهای متنوع) است. از جمله درختان زبان گنجشک، نارون، اقاقیا، توت زینتی، ارغوان، صنوبر، زیتون تلخ و انواع رز و همچنین گلهای زینتی مانند گل جعفری از میزبان های اصلی این آفت در فضای سبز محسوب می شوند. این آفت همچنین روى اغلب درختان ميوه مخصوصا سيب فعاليت دارد و بر اثر تغذيه برگ­ها گردآلود، خشک و تار عنکبوتى می­شوند. تارهای ایجاد شده باعث جذب گرد و خاک به خود شده و دور نمای سبز برگ، به نمایی گرد و خاک گرفته تبدیل می شود. این دو عامل (نکروز شدن برگ ها و تارهای عنکبوتی) باعث کاهش سبزینگی گیاه شده و علاوه بر نازیبا کردن گیاه، مانع فتوسنتز می شود. به همین دلیل گاهی اوقات درختانی که به این آفت دچار شده و مبارزه خاصی علیه آفت صورت نمی گیرد گیاه مجبور است برگهای خود را ریخته تا برگهای جدید و سالم تولید کند. این مورد بیشتر در نهال ها اتفاق می افتد. به طور کلی ریزش برگ ها و برگدهی مجدد قبل از زمستان، باعث ضعف گیاه در طولانی مدت و پیری زودرس می گردد.

کنه قرمز مرکبات

کنه قرمز مرکبات بومی کشورهای آمریکای شمالی اسـت و از آن منطقـه بـه بقیـه جاهـا گسترش یافته است. این کنه­ها به صورت تخم در روی سرشاخه­ها زمستان گذرانی کـرده ولـی اگر شرایط آب و هوایی در طول زمستان مناسب باشد میتوان پوره ها و افراد بالغ را نیز در روی برگ­ها مشاهده کرد بهار و پاییز مناسب­ترین فـصل برای فعالیت و تکثیر این گونه می­باشد، جمعیت آن در بهار و پاییز بـا توجـه بـه رشـد شاخه های جدید افزایش می­یابد. نسبت به گرمـای تابـستان و سـرمای زمـستان چنـدان مقاومت نداشته و اکثر پوره­ها و افراد کامل از بین خواهند رفت. دوره زندگی این کنه در شرایط مساعد ۳۵ تا ۴۰ روز است، ولی چون کنـه­هـا ۲ تا ۳ روز پس از بلوغ شروع به تخم گذاری می­کنند، در شرایط مناسب مـی­توانـد ۱۰ تـا ۱۵ نسل در سال داشته باشد  در آلودگیهای بالا، لکه های بزرگتر خشک شـده و ممکن است موجب قاشقی شدن، ریزش برگ ها و خشک شـدن سرشـاخه هـای جـوان گردد. در صورتیکه میوه های رسیده مورد تغذیـه قـرار گیرنـد، بـه رنـگ نقـره ای دیـده می­شوند. حمله این آفت باعث کوچکی و کم آبی میوه هـا شـده و پوسـت بعـضی از میوه ها ازجمله لیمو نقره ای و بد رنگ می­شود. آلودگی شدید و کاهش قـدرت عمـومی درخت منجر به ریزش میوه ها می­شود.

این کنه چند نسلی بوده و مناسب ترین زمان فعالیت این آفت (اوایل بهار) هنگامیکه هوا از سردی رو به گرمی می رود) و اوایل پائیز (هنگامیکه هوا از گرمی رو به سردی می رود) می­باشد که بیشترین تراکم را دارد. فعالیت کنه در هوای گرم و سرد بسیار کند و محدود می­شود. جهت مبارزه با این آفت مبارزه زمستانه (روغن پاشی زمستانه بهمراه کنه­کش­های نیسورون یا اورتوس یا آپولو یا انویدور به میزان 5/0 در هزار) و مبارزه بهاره با استفاده از کنه کشهای آمیتراز 2 در هزار یا نئورون 1 در هزار یا نیسورون یا اورتوس 5/0 در هزار توصیه می گردد. هگزی تیازوكس (نیسورون) یك كنه كش نفوذی با اثرات گوارشی است. این كنه كش روی تخم، لارو و پوره مؤثر است، ولی روی كنه بالغ اثری ندارد. و در عین حال تخم كنه بالغی كه با هگزی تیازوكس تیمار شده باشد، عقیم است. این كنه كش روی كنه نقره ای، كنه قرمز و كنه شرقی مركبات مؤثر است.

کنه قهوه­ای پا بلند سیب

این کنه در تمام مناطق دنیا یافت می شود. کنه قهوه ای پا بلند سیب احتمالا در اغلب مناطق میوه خیز کشور شیوع دارد و خسارت این آفت به درختانی همچون گلابی، گیلاس، هلو، آلو، گیلاس ترش، گردو، شبدر، انگور، زردآلو و بادام وحشی گزارش شده است.

در کنه­های زمستان گذران، که در بهار بعنوان کنه موسس عمل کرده و نسل بهاره را بوجود می­آورند شکل بدن تخم مرغی است که در بالا صاف و در کناره های جانبی و پشتی شیب تندی دارد. مکانیسم عمل این کنه این­گونه است که دیواره سلول های بافت پارانشیمی و اسفنجی را پاره کرده و مواد داخل سلول را می­مکد. پس از تغذیه هوا داخل سلول شده و باعث بالا رفتن میزان تبخیر می­گردد. برگ­های مورد حمله قهوه­ای یا برنزی شده و در صورت بالا بودن انبوهی جمعیت و شدت خسارت برگ­ها می­ریزند.

برای مبارزه شیمیایی علیه این کنه نیز می­توان از کنه­کش­های موثر مانند مروسید به نسبت یک در هزار استفاده نمود. همچنین برای مبارزه تلفیقی می­توان از روغن­های زمستانه و بکارگیری دشمنان طبیعی بویژه تریپس شش نقطه ای در کاهش جمعیت آفت استفاده کرد.

کنه قهوه ای گندم

کنه قهوه­ای گندم یکی از آفات مهم در برخی مزارع غلات می­باشد. گونه­ای پلی­فاژ که بیش از 115 گیاه زراعی میزبان دارد و در بسیاری از کشورهای دنیا گزارش شده است.

کنه قهوه اي گندم درشت و داراي حرکت سریع بوده و با تکان دادن بوته ها فورا حرکت کرده و درلابلاي بوته هاي گندم قرار گرفته یا روي زمین می افتند. این آفت فقط از برگهاي غلات تغذیه می­کند. برگ بوته­هاي آلوده بر اثر تغذیه کنه زرد می­شود. سپس برگ­هاي خسارت دیده برنزه و خشک می­شوند. علاوه بر برگ، با استقرار و تغذیه از سنبلچه سبب ایجاد لکه­هاي رنگ پریده در سنبلچه می شود.

زمستان گذرانی این آفت به صورت تخم می باشد. در زمین هاي شنی به شکل کنه بالغ، زمستان را سپری می کند اما در شرایط سرماي سخت و زمین پوشیده از برف بعد از سه هفته آفت از بین می­رود.

براي کنترل کنه قهوه اي از برخی کنه کش هاي به ثبت رسیده علیه کنه­هاي تارتن مانند پروپارژیت با نسبت 1 در هزار , بروموپروپیلات با نسبت 0.5 در هزار, فن پیروکسی­مت با نسبت 0.5 در هزار و هگزی تیازوکس با نسبت 2 در هزار می­توان استفاده کرد.

معرفی برخی از کنه­کش­های معروف

پروپارژیت (امایت) این سم از گروه سولفیت­ها است و با مهار آنزيم سنتز كننده ATP ميتوكندريایی و اختلال در چرخه تولید انرژی این آفات گیاهی را از بین می­برد. امایت علاوه بر اثرات تماسی–گوارشی از طریق تنفسی نیز بر کنه­ها تاثیر گذاشته و آن­ها را از بین می­برد. این آفت کش را می توان برای کنترل کنه تار عنکبوتی پنبه، چغندر و سویا، کنه پاکوتاه چای، کنه دو لکه­ای لوبیا، کنه قرمز اروپایی درختان میوه، کنه پسته و حبوبات، کنه دو نقطه ای درختان جنگلی و گیاهان غیر مثمر و کنه قرمز اروپایی درختان سیب مورد استفاده قرار داد.

آبامکتین

آبامکتین یکی از سموم حشره‌کش و کنه­کش با اثر بر روی حشرات و کنه است که در گروه آورمکتین جای دارد. آورمکتین از راه گوارشی وارد شده و موجب ازبین‌رفتن حشرات می‌­شود.

این سم در بدن جاندار موجب افزایش ماده­ای به نام GABA یا گاما آمینو بوتیریک اسید می­‌شود. این ماده با اختلال در سیستم عصبی جاندار همراه بوده و به مرگ آن می‌­انجامد.

سم آبامکتین بر روی محصولاتی مانند مرکبات، سبزیجات و صیفی­جات اثر گذاشته و آفت­‌هایی مانند کنۀ زنگار یا کنۀ نقره‌­ای و مگس مینوز را از بین می­‌برد.

فن پیروکسی میت (اورتوس)

سم فن پیروکسی میت یک سم کنه کش غیر سیستمیک است که برای جلوگیری از آسیب کنه­ها به محصولات کشاورزی در طول فصل زراعی مورد استفاده قرار می­گیرد. این سم با قدرت نفوذ بسیار بالا بر تمام مراحل رشد کنه­ها تاثیر گذاشته و آن­ها را ریشه­کن می­کند. فن پیروکسی میت علاوه بر اثر تضعيف رشد تخم كنه‌ها، كليه مراحل پوره‌گي و بلوغ را بطور صددرصد از بين مي‌برد. اما براي حصول موفقيت قطعي عليه كليه مراحل زيستي اختلاط آن با يك كنه كش با اثر تخم‌كشي مثل هگزاگيازوكس (هگزي تيازوكس) اجتناب‌ناپذير به نظر مي‌رسد.

اين كنه‌كش خاصيت حشره كشي مناسبي از خود نشان مي‌دهد، بطوريكه علاوه بر كنه‌ها زنجرك­ها، شپشك‌هاي آردآلود و پسيل‌ها را نيز كنترل مي‌كند. مصرف فن پیروکسی میت در دز توصيه شده موجب مرگ كنه و مصرف آن در دز پايين‌تر موجب اختلال در پوست‌اندازي پوره‌ها مي‌گردد.